Lach eens naar het vogeltje!

Toen K&WH nog in Leiden kunstgeschiedenis studeerden, was bezoek aan het Prentenkabinet vaste prik. Hier leerden we kunsttechnieken kennen aan de hand van de prentenverzameling, maar maakten we ook kennis met de prachtige fotoverzameling.
In 1953 begon professor Hans van der Waal met de aanleg van deze unieke collectie, wat voor opgetrokken wenkbrauwen zorgde bij de academische en artistieke establishment, want fotografie was toch geen ‘kunst’! De verzameling is inmiddels uitgegroeid tot de grootste museale fotocollectie van Nederland en rekent tot haar vele topstukken onder meer de eerste afbeelding van het camera-obscuraprincipe uit 1545, de originele camera van schilder George Hendrik Breitner, en werk van moderne ‘klassiekers’ als Alfred Stieglitz en Diane Arbus.
Het Fotomuseum in Den Haag toont voor het eerst een selectie in de tentoonstelling Fotografie! Een Bijzondere Collectie van de Universiteit Leiden. Het overzicht is thematisch opgebouwd, niet chronologisch; het beeldende element is het belangrijkst. Te zien is onder meer de complete serie portretten, die fotograaf Hendrik Kerstens maakte van zijn dochter Paula (onlangs geschonken aan de universiteit en voor het eerst te zien). Bij de tentoonstelling is een Engelstalige catalogus verschenen van de hand van Maartje van den Heuvel en Wim van Sinderen. Daarnaast worden diverse publieksactiviteiten georganiseerd in het Fotomuseum en in de Leeszaal Bijzondere Collecties van de Universiteitsbibliotheek Leiden. De tentoonstelling loopt nog tot 18 april 2010.

[Foto: Umbo (Otto Umbehr), zonder titel, ca. 1927, gelatinezilverdruk, 34,8 x 26,4 cm. Bijzondere Collecties, Universiteitsbibliotheek Leiden, © pictoright Amsterdam.]

Lief dagboek

Een dagboek is er niet alleen voor kwijnende tieners, lijdende minaars en bevlogen kunstenaars. Het is voor iedereen die een egodocument wenst na te laten, verslag wil doen van alledaagse, historische of zelfs banale gebeurtenissen, ongeacht je leeftijd of sociale status. En natuurlijk voor wie stiekum hoopt dat zijn memoires over 100 jaar gevonden en gepubliceerd zullen worden. Maar niet iedereen is een getalenteerd of gedisciplineerd schrijver, of beschikt over voldoende vrije tijd om dagelijks te schrijven, terwijl je wél iets tastbaars wilt achterlaten.
Taschen biedt een helpende hand met Keel's Simple Diary Volume One. Deze artistieke, licht surrealistische diary is een concept van de Zwitserse kunstenaar/schrijver Philipp Keel. Iedere pagina biedt humoristische en geniale multiple choice vragen [zoals: 'GOD has spoken to you () Yes () No'], een filosofische spreuk of raadgeving ['Ketchup is genius'], en een enkele regel om zelf in te vullen ['A very naive thought: ...']. Ook de datum vul je zelf in, zodat je het iedere dag, iedere week of alleen op bijzondere dagen kunt gebruiken. Het bijhouden is daardoor ook voor de meest drukke/luie autobiograaf nog wel op te brengen, bijvoorbeeld in een vertraagde trein of wachtend op een afspraak. Het boekje is verkrijgbaar in zes vlotte kleurtjes met een fraai verzilverde snede, en kost slechts € 12,-. Meteen aanschaffen! (Op de kaft staat 'Volume One'. Biedt dat voor volgend jaar hoop op een 'Volume Two'?)

Gedurfd verzamelen

Tussen 1885 en 1940 brachten drie joodse verzamelaars - Andries van Wezel (1856-1921), Willem Wolff Beffie (1880-1950) en Salomon Slijper (1884-1971) - werken van onbekende kunstenaars bij elkaar. Het ging om Mondriaan, Chagall, Breitner, Isaac Israels en vele andere schilders, die inmiddels beroemd zijn. Het Joods Historisch Museum te Amsterdam toont vanaf vandaag een reconstructie van deze verzamelingen.
Van Wezel Beffie en Slijper namen een gok door onbekende kunstenaars te steunen. Ze raakten bevriend met hen en voorzagen in hun levensonderhoud. De collectie Van Wezel werd als legaat ondergebracht bij het Rijksmuseum, terwijl Slijpers’ verzameling aan het Gemeentemuseum Den Haag werd geschonken. De collectie Beffie viel echter uiteen en moest aan de hand van onderzoek worden gereconstrueerd. Een team onderzoekers onderzocht welke plaats deze kunst innam binnen de gegoede joodse burgerij in Amsterdam in de periode 1885-1940. De resultaten zijn gepubliceerd in: Gedurfd Verzamelen. Van Chagall tot Mondriaan, verschenen bij Waanders Uitgevers.

Thieme Art (Update 14/02)

De crisis maakt ook slachtoffers in de kunstwereld. Musea zien sponsors verdwijnen en uitgeverijen hebben het moeilijk. Vandaag maakt Thieme GrafiMedia Groep bekend dat voor vijf van de 41 bedrijven faillissement wordt aangevraagd.
Daarnaast is voor vier bedrijven, waaronder Thieme Art, besloten tot verkoop aan een nieuwe eigenaar. Dit kunstfonds werd kort geleden gelanceerd onder leiding van uitgever Marloes Waanders. Door de verkoop is de toekomst van deze jonge kunstuitgeverij gelukkig zeker gesteld. Tot de verwachte titels behoren Blik op blik. Design van Nederlands verpakkingsblik (maart 2010) en Amsterdamse School (verwacht mei 2010).

Nieuwe kunstglossy

Nederland is een kunsttijdschrift rijker: Art Deco Magazine. Deze glossy richt zich op kunst, architectuur en design uit de periode 1890–1940. Daar worden we blij van.
‘Art Deco is een lifestyle’ luidt het motto; het bladconcept is dan ook commercieel van opzet. Warm gekleurde spreads waarin objecten uit actuele tentoonstellingen worden besproken of museumcollecties, publicaties en opmerkelijke reisbestemmingen worden belicht. Het gaat daarbij niet om diepgravende wetenschappelijke artikelen. Dit blad is duidelijk laagdrempelig en gericht op een breed kunstlievend publiek, dat openstaat voor de 'goede dingen in het leven' en deze vermoedelijk ook kan betalen. (Zo blijkt koffie drinken in een Weens Art Nouveau koffiehuis een must, alweer iets waar we ons in kunnen vinden).
Het tijdschrift is in de huidige opzet al aantrekkelijk, maar heeft tevens potentieel om in het gat te springen dat Jong Holland heeft achtergelaten. Als de advertorials, die een groot deel van het blad vullen, worden afgewisseld met artikelen die recent onderzoek belichten, mag het van ons meteen vaker verschijnen. Nu is dit nog 2x per jaar. Kortom, dit tijdschrift voorziet in een behoefte aan informatie over kunst rond 1900, en dat zeggen we niet alleen omdat ons boekje er ook in staat!
Het magazine werd gelanceerd op de Nationale Art Deco Beurs in Den Haag door initiatiefnemer Kunstconsult, een kunstbedrijf gespecialiseerd in Art Nouveau en Art Deco. Een nummer kost € 6,95.

Engelse kranten online

Onderzoek is zoveel makkelijker (en luier) geworden, sinds bibliotheken en archieven hun krantencollecties digitaliseren. Nu zijn ook Engelstalige kranten via de digitale bibliotheek toegankelijk voor pashouders van de Koninklijke Bibliotheek: The New York Times (1851-2006), The Guardian (1821-2003) en The Observer (1791-2003). Alledrie zijn vanuit de luie stoel volledig doorzoekbaar op trefwoord. Happy happy joy joy!

Historische buitenplaatsen

Nederland kent weinig tijdschriften die serieus aandacht besteden aan erfgoedproblematiek. Arcadië, een uitgave over particuliere historische buitenplaatsen in Nederland, is een prachtige aanvulling. Het tijdschrift biedt onder redactie van Mickey Six (bekend van Cachet) een mooie balans tussen life style, professionele en historische informatie. Catrien Deys heeft hieraan een interessante bespreking gewijd, dus verwijzen wij graag naar haar recensie.

Digitaal archief Kunstlicht

Als een van de eerste wetenschappelijke kunsttijdschriften in Nederland stelt Kunstlicht haar volledige archief digitaal beschikbaar. Vanaf heden zijn vrijwel alle artikelen die sinds de oprichting in 1980 in het tijdschrift zijn verschenen gratis online te raadplegen. Nieuwe jaargangen worden met een vertraging van twee jaar toegevoegd. De digitalisering werd mogelijk gemaakt door de Universiteitsbibliotheek van de Vrije Universiteit Amsterdam.

Nederlandse Art Nouveau

Het Rijksmuseum staat vooral bekend om haar collectie kunst uit de Gouden Eeuw, maar het heeft de laatste 50 jaar ook een zeer mooie collectie Art Nouveau objecten en ensembles opgebouwd. Deze zijn echter nauwelijks, of soms zelfs nooit geëxposeerd. Het Singer Museum te Laren toont tot 9 mei 2010 voor het eerst topstukken uit deze collectie, op bijzondere wijze tentoongesteld door vormgever Maarten Spruyt. Te zien is werk van Nederlandse kunstenaars en kunstnijveren, die door deze internationale stijl werden beinvloed tot het scheppen van Nieuwe Kunst, waaronder: Toorop, Lion Cachet, Gidding, Zwollo en Rozenburg.


Bij de tentoonstelling is de publicatie Art Nouveau in het Rijksmuseum verschenen, aangekondigd als een nieuw standaardwerk over deze belangrijke periode in Nederlands design.
Publicatiegegevens: J.D. van Dam/J.J. Heij, Art Nouveau in het Rijksmuseum, (Rijksmuseum) Nieuw Amsterdam Uitgevers, 224 pp., ISBN 978 90 8689 0606, € 27,50.

Licentie tot publiceren

Vooral in de wetenschap is het nog gebruikelijk dat uitgevers, niet auteurs, de financiele voordelen van een publicatie genieten. Onder verwijzing naar de hierover gevoerde discussies bij het congres 'De schrijvende kunsthistoricus', melden we graag dat de Universiteit Leiden een digitaal Auteursrecht Informatiepunt voor onderzoekers in gebruik heeft.
Op de website zijn behalve informatie over wetten en regels, ook handige voorbeelddocumenten te vinden, zoals een Licentie tot publiceren. Wanneer een auteur een licentie verleent, neemt hij/zij zelf het heft in handen: hij/zij bepaalt welke rechten aan de uitgever worden geschonken en onder welke voorwaarden. Dit is dan ook een betere optie dan het tekenen van een standaarduitgeefcontract, dat door een uitgever ten voordele van een uitgever is geformuleerd. De op de site aangeboden voorbeeldlicenties kunnen naar eigen inzicht worden aangepast.

Overigens is de site wel erg gericht op het verkrijgen van toestemming van wetenschappers voor opname van teksten in repositoria als universiteitsdatabases. Informatie over of en hoe je als auteur geld kunt vragen voor het overdragen van exploitatierechten, is niet zo makkelijk te vinden. Dat is nog steeds not done in de wetenschap. We zijn dan ook benieuwd hoe de Leiden University Press haar beleid op dit punt zal vormgeven. Drs. Yvonne Twisk is inmiddels als uitgever de LUP, voorheen een imprint van de AUP, als een zelfstandige uitgeverij aan het opzetten.

Register Freelance en Zelfstandige Kunsthistorici

Het Register Freelance en Zelfstandige Kunsthistorici wordt binnenkort openbaar toegankelijk. Dit online beroepsregister kent een lange voorgeschiedenis.

In Nederland zijn veel kunsthistorici werkzaam op freelance of zelfstandige basis. Al deze ondernemende vakgenoten beschikken over specialistische kennis en vaardigheden, die inzetbaar zijn bij projecten en publicaties. Mits je elkaar weet te vinden... Hoewel vakgenoten zich in toenemende mate online profileren, werd een register van zelfstandige kunsthistorici node gemist. Sinds de opheffing van vakorganisatie SPKO bestond voor deze groep geen afzonderlijke beroepsorganisatie of aanspreekpunt meer. NMV, VNK en OSK behartigen tevens of uitsluitend de belangen van vakgenoten in loondienstverband, die aanzienlijk kunnen verschillen van de belangen van zelfstandigen.
In het verleden voorzag de SPKO tevens in een handige adressengids, waaruit vakgenoten, musea, uitgevers, potentiële opdrachtgevers en particulieren konden putten, wanneer zij een professional in de kunst-, cultuur- en erfgoedsector met specifieke kennis over een bepaald onderwerp zochten. Vakgenoten hebben behoefte aan herstel van dergelijke services, ondervonden wij bij de K&WH workshops over ondernemerschap. Bij het congres ‘De schrijvende kunsthistoricus’ op 2 oktober 2009 werd meer concreet besloten deze in ere te herstellen. Het deelnemersonderzoek gaf aan dat er geen behoefte is aan de oude verenigingsconstructie, dus werd gekozen voor een online beroepsregister met een duidelijke netwerkfunctie.

Het nieuwe Register geeft de zelfstandige beroepsgroep een herkenbaar gezicht en gemakkelijk vindbare locatie, en stimuleert samenwerking tussen vakgenoten en opdrachtgevers. Leden kunnen onderling kennis en ervaring uitwisselen, hierbij gebruik maken van diverse in de site ingebouwde tools, en natuurlijk hun kennis en expertise profileren op hun ledenpagina's. Voor (potentiële) opdrachtgevers is het Register een ideale plek om inzetbare specialisten te leren kennen en het ledenbestand eenvoudig op trefwoorden te doorzoeken. Lidmaatschap en raadpleging zijn vooralsnog kosteloos, omdat van een bestaande netwerkservice gebruik wordt gemaakt (Ning.com). Het beheer wordt in de aanloopperiode verzorgd door K&WH en diverse 'moderators'.
Fase I, een opstartperiode waarin lidmaatschap alleen op uitnodiging mogelijk is, is in volle gang. (Collega's die in deze eerste fase willen helpen het netwerk uit te bouwen, kunnen zich aanmelden via: audrey@kroonwagtberghansen.nl). Binnenkort start Fase II: dan wordt het Register openbaar toegankelijk en wordt een grote ledenwervingscampagne gestart. Het Register wint immers aan kwaliteit en belang, naarmate meer vakgenoten participeren. Fase III zal vervolgens gericht zijn op het informeren van potentiële opdrachtgevers in de kunst-, cultuur- en erfgoedsector over het Register.

[Great minds think alike? Het is inmiddels voor VNK-leden mogelijk om een drietal profielpagina's aan te maken op de VNK-website (kosten € 25 per jaar). Hiermee hoopt men vooral zelfstandige leden te bedienen.]

Betoverend mooi

De kunst van mensen bedriegen is al zo oud als de mens zelf. Oorspronkelijk toegepast door con artists (zwendelaars) en straatkunstenaars, hebben goocheltrucks zich in vele eeuwen ontwikkeld tot een ware podiumkunst. Lang voor special effects in films, kon het publiek zich vergapen aan illusies als zwevende dames, vuurspektakels en zichzelf onthoofdende 'magiers' (meestal afkomstig uit 'de Oriënt'). Jammer genoeg is deze kunst door moderne illusionisten als David Blane verworden tot een ijdele vorm van zelfbevredigende stunts.
Gelukking heeft Taschen een fantastische publicatie uitgegeven, die ons aan de mooie traditie herinnert: Magic, 1400s–1950s. In 650 pagina’s wordt het illusionisme belicht aan de hand van uitgebreide teksten en fraaie illustraties, waaronder heerlijk nostalgische affiches, foto’s en programma’s. Niet goedkoop, maar voor wie graag ouderwets betoverd wordt zeer de moeite waard.
(Over ouderwetse betovering gesproken: wie (weer) eens richting Parijs reist, moet zeker het Musée de la Magie bezoeken.)

Publicatiegegevens: Noel Daniel (red.), Magic, 1400s–1950s, Taschen 2009, 650 pp., € 150,00, ISBN: 978-3-8365-0977-0.

Schoone kunst

Nederlandse kunst 1800-1900 is het laatste deel in een vierdelige serie over kunst en kunstnijverheid in Nederland. Dit boek geeft een overzicht van 19de-eeuwse Nederlandse kunst aan de hand van objecten uit de verzameling van het Rijksmuseum.
De eerste helft behandelt diverse aspecten van 19de-eeuwse kunst, zoals fotografie, de kunstenaarswereld en verzamelen. In de tweede helft worden honderd representatieve objecten, variërend van schilderijen en textiel tot zilver en serviesgoed nader besproken. Met zo’n diversiteit is er natuurlijk niet veel ruimte om al te diep op de zaken in te gaan. En jammer is, dat niet altijd rekening wordt gehouden met recent onderzoek, maar een behoudende visie wordt gegeven. Zo wordt in de bespreking van het werk van edelsmid Frans Zwollo wel gerefereerd aan zijn theosofische interesses, echter zonder het werk van Marty Bax te noemen, het meest recente standaardwerk over dat onderwerp. Het boek is daardoor vooral voor beginners een aardige introductie in de kunst en kunstnijverheid van een boeiende eeuw, waarop massaproductie en kunstrevoluties een grote stempel hebben gedrukt.

Publicatiegegevens: Gijs van der Ham e.a.(samenst.), Nederlandse kunst 1800-1900, (Rijksmuseum) Waanders, Zwolle 2009, 287 pag., ISBN 9789040086151, € 49,95.

Nieuw bij de Walburg Pers

Bij de Walburg Pers verscheen een boek over portretfotograaf Franz Ziegler (1893-1939), bekend als dé fotograaf van het Koninklijk Huis. Zo transformeerde hij het beeld van een wat timide prinses Juliana in de loop der jaren tot dat van een zelfbewuste kroonprinses met een Hollywood-achtige glamour. Ziegler experimenteerde graag en probeerde de techniek te verfijnen. Hij gebruikte uiteenlopende edeldrukprocédés en onderzocht met de firma Philips de toepassingsmogelijkheden voor natriumlicht. Dit zorgde voor optimale contrastbeheersing. Ziegler organiseerde ook tentoonstellingen, gaf lezingen en was bestuurlijk actief. Zo heeft hij een belangrijke bijdrage geleverd aan de waardering van de fotografie als zelfstandige kunstvorm. De publicatie begeleidt een tentoonstelling in Paleis het Loo (vanaf maart 2010).

Publicatiegegevens: Niels Coppes/Marjan van Heteren/Mieke Jansen, Franz Ziegler, Virtuoos fotograaf (1893–1939), Walburg Pers, Zutphen 2009, ISBN 978-90-5730-657-0, 144 pag., € 24,95.

Terwijl van de arbeidersbeweging al jaren een meerdelig biografisch woordenboek bestaat, ontbrak tot nog toe een dergelijk overzicht van Nederlandse ondernemers. De Walburg Pers zag dit hiaat en komt nu met een zesdelige serie Nederlandse Ondernemers 1850-1950, waarin de biografieën zijn gebundeld van 300 ondernemers, die zowel zakelijk als maatschappelijk van grote betekenis zijn geweest voor hun stad, regio of zelfs het land. 'Noord-Brabant, Limburg en Zeeland' is het eerste te verschijnen deel, Zuidholland wordt pas belicht in deel 4.

Publicatiegegevens: Joop Visser/Matthijs Dicke/Annelies van der Zouwen, Nederlandse Ondernemers 1850-1950. Noord-Brabant, Limburg en Zeeland, Walburg Pers, ISBN 978-90-5730-658-7, ca. 400 pag., € 39,50 (of € 199,00 bij voorintekening op de hele serie, in cassette).