Keâhrstbomeh rauseh!

Het tv-programma Andere Tijden besteedt vanavond (23 december, 21.25 uur, Nederland 2) aandacht aan een mooie Haagse traditie: kerstbomen ‘rausen’. Wie deze docu over fikkies mist, kan ze later terugkijken op de website.

Gekunstelde taal

Vorig jaar werd op het congres 'De schrijvende kunsthistoricus' al gesteld dat onze beroepsgroep niet kan schrijven. Het Genootschap Onze Taal vraagt nu: 'Moeten kunstomschrijvingen helderder?'. Een reactie staat op de website van het Register Freelance en Zelfstandige Kunsthistorici.

Il était une fois Noël

Om alvast een beetje in de stemming voor de feestdagen te komen, wijzen we u graag op een bijzondere thee van Betjeman en Barton te Den Haag, genaamd 'Il était une fois Noël': 'Een combinatie van thee uit Ceylon en China, verrijkt met zonnebloemblaadjes en geparfumeerd met appel, amandelen en vanille. Daarna afgemaakt met kaneel en gember. Deze thee doet denken aan de smaak van amandelstaaf of kerststol'. Verkrijgbaar per zakje van 125 gram (€ 6,45) of blikje van 50 gram (€ 6,50).

Redt de Bibliotheca Philosophica Hermetica !

De Bibliotheca Philosophica Hermetica te Amsterdam is een van de belangrijkste studiecollecties voor studenten en onderzoekers op het gebied van de westerse esoterie. De collectie heeft niet alleen een grote waarde voor de internationale wetenschap, maar is tevens een onmisbaar deel van het Nederlandse culturele erfgoed. Helaas wordt ze (opnieuw) bedreigd met opheffing en verkoop. K&WH steunt de petitie tot behoud van de collectie: http://www.ipetitions.com/petition/ritmanlibrary/. Deze petitie is een initiatief van de leerstoel ‘Geschiedenis van de Hermetische filosofie en verwante stromingen’ aan de Universiteit van Amsterdam. Klik op de link voor meer informatie.

Project 'Sporen van Smaragd' gepresenteerd (Update)

Gevel van villa Hejmo Nia, Parkweg 9a, Den Haag.
Foto: Kroon & Wagtberg Hansen, Den Haag.

Op 19 november wordt het project Sporen van Smaragd. Nederlands-Indisch erfgoed in Den Haag, 1853-1945 gelanceerd door wethouder Rabin S. Baldewsingh. Het project is een initiatief van de afdeling Monumentenzorg (DSO) van de Gemeente Den Haag in samenwerking met het Haags Historisch Museum, en wordt verzorgd door Kroon & Wagtberg Hansen. De website sporenvansmaragd.nl verwijst naar de drie onderdelen van het project: de inventarisatie, de beeldbank en het kennisnetwerk.

Bedreigd erfgoed

Den Haag heeft al eeuwen een multicultureel karakter. In haar geschiedenis neemt vooral de band met voormalig Nederlands-Indië een voorname plaats in. De culturele en commerciële uitwisseling tussen Nederland en Indië heeft vele zichtbare sporen achtergelaten in de stad. Maar die Indische elementen verdwijnen langzaam uit het stadsbeeld, onder meer door verbouwing of sloop voor stadsvernieuwing. Het is van belang dat kenmerkende voorbeelden van het Indische culturele erfgoed in Den Haag behouden blijven.

Inventarisatie
In opdracht van Monumentenzorg voert K&WH daarom in 2010-2011 daarom een inventarisatie van relevante Haagse gebouwen uit. Zowel bedrijfspanden van (voormalige) Indische organisaties, restaurants en toko’s, als woonhuizen van oud-Indiëgangers, panden van Indische architecten en gebouwen met Indische stijlelementen komen in aanmerking. Het beoogde resultaat is een database, waaruit bij toekomstig monumentenbeleid kan worden geput.

Doe mee!
Ongetwijfeld bevindt zich nog relevant Indisch erfgoed achter gesloten deuren, zoals in particuliere woonhuizen. En onder (oud)Hagenaars en de Indische gemeenschap is nog veel kennis voorhanden, die niet in archieven is gedocumenteerd. Het publiek wordt dan ook opgeroepen om actief te participeren.
Hoe kunt u helpen? Meldt relevante gebouwen, bewaard gebleven interieurs of documentatie via info@sporenvansmaragd.nl.
Speur met ons mee en leg vast wat u ziet. Maak foto's van relevante historische gebouwen en architectuurdetails in de Hofstad, en voeg deze toe aan de beeldbank ‘Sporen van Smaragd’ op Flickr.com. De groepspagina van het project op deze bekende fotowebsite is voor iedereen toegankelijk. Met uw hulp kan de beeldbank uitgroeien tot een belangrijke documentatie van Haags Indisch erfgoed.

Kennisnetwerk

Den Haag is niet de enige plek waar zich Indisch erfgoed bevindt. In Nederland is veel kennis over Indisch erfgoed voorhanden bij erfgoedinstellingen, universiteiten en Indische organisaties. Professionals worden uitgenodigd om deel te nemen aan het online kennisnetwerk, sporenvansmaragd.ning.com. Via het netwerk kunnen zij hun collecties en onderzoek presenteren, kennis en onderzoeksvragen uitwisselen, maar ook evenementen, projecten en publicaties aankondigen. Het netwerk kan zou uitgroeien tot een herkenbaar ‘gezicht’ en makkelijk vindbaar aanspreekpunt voor het vakgebied.

Update 20-11-2010:
Een impressie van de middag met filmpje en foto's is te vinden op Indisch4ever.  

Nederland schreeuwt om cultuur

De voorgenomen bezuinigingen van het kabinet omvatten een korting van 20% op de cultuurbegroting, als ook een verhoging van het BTWtarief op kaartjes voor beeldende kunst, concerten en voorstellingen van 6% naar 19%. Dat terwijl de hele kunstenbegroting van het Rijk toch al niet groter is dan de aanleg van een paar kilometer snelweg.
Hoe gaan we nieuwe generaties respect voor elkaars cultuur en identiteit bijbrengen, als de overheid zo nadrukkelijk de boodschap geeft dat onze cultuur geen respect verdient, vogelvrij is, iets dat je mag wegbezuinigen - opheffen - afbreken? Bezuinigen is onvermijdelijk. Maar het gaat hier niet om een deskundige, goed voorbereide herziening van het cultuurbeleid, eerder om het haastig hanteren van een uiterst botte bijl. Daarom protesteren culturele organisaties en liefhebbers op 20 november met een collectieve 'schreeuw om cultuur'. Meer informatie op www.nederlandschreeuwtomcultuur.nl

Het Nieuwe Werken

Op de website van het Register Freelance en Zelfstandige Kunsthistorici bloggen we regelmatig over 'Het Nieuwe Werken', onder meer omdat we daar zelf 'aan doen'. K&WH heeft de traditionele binding aan werkplek en kantoortijden allang losgelaten en zet liever in op kwaliteit en eindproduct. In dat kader wijzen we, al is het wat kort dag, graag op een interessant symposium voor collega-zelfstandig ondernemers in de kunstsector: Het Nieuwe Werken. Geen kunst, dinsdagmiddag 16 november 2010 in Theater de Regentes te Den Haag. Meer informatie is hier te vinden.
Om het nieuwe werken in Den Haag te bevorderen biedt De Regentes een totaalconcept aan met de naam Over de Vloer. In de vernieuwde entree zijn creatieve Haagse ondernemers welkom aan (kosteloze) flexwerkplekken met internetaansluiting, iedere maand wordt een inspirerende netwerkbijeenkomst georganiseerd, en ondernemers kunnen de ruimtes in het gebouw huren voor hun eigen vergaderingen, cursussen, symposia of borrels. Meer informatie is hier te vinden.

Workshop: boekband rond 1900 ontwerpen

Het Gemeentemuseum Den Haag bestaat dit jaar 75 jaar en viert dit met de tentoonstelling Berlage Totaal! te zien vanaf 27 november 2010. Berlage was architect, maar ontwierp vaak exterieur, interieur en kunstnijverheid als één geheel: een Gesamtkunstwerk. Zo zijn van zijn hand ook boekbanden bekend. Daarom organiseert het museum op 28 en 30 november van 14-16 uur een workshop 'Boekband ontwerpen'. Deelnemers maken een eenvoudig boekomslag, geinspireerd op boekvormgeving uit de periode rond 1900. Kosten: € 35,-. De Koninklijke Bibliotheek bezit een grote collectie bijzondere boekbanden. Zij biedt alle deelnemers van de workshop een presentatie van boekbandenspecialist Rens Top aan, inclusief een rondleiding door de bibliotheek op 25 november 2010, van 11.30-12.30 uur. Aanmelden tot 24 november via: educatie@gemeentemuseum.nl.

Nieuwe fondsen voor cultureel ondernemerschap

In haar eerste nieuwsbrief kondigde Cultuur-Ondernemen (voorheen Kunst & Zaken) diverse nieuwe fondsen aan:

'De behoefte aan kapitaal is groot voor startende creatieve ondernemers. Tegelijkertijd is het moeilijk voor hen om via de reguliere weg (lees: de banken) startkapitaal te krijgen voor de opbouw van hun bedrijf. Daarom is Cultuur-Ondernemen, samen met de Maxwell Group, een nieuw fonds aan het inrichten, het Fresh Creation Business Fund. De bedoeling is dat dit zogeheten seedcapital-fonds begin 2011 aangeboden wordt. Het gaat om investeringen vanaf 100.000 euro. Ondernemende kunstenaars en creatieven die menen hiervoor in aanmerking te komen, dienen een businessplan te maken, dat ze vervolgens indienen bij het fondsmanagement. Advisering en begeleiding tijdens het traject behoren tot de mogelijkheden.
[...] Op dit moment worden de ideeën uitgewerkt. Gedacht wordt aan een fonds voor creatieve ondernemers (CulturaMicroFund) die een risicokapitaal nodig hebben tussen de 10.000 en 35.000 euro. Voor deze groep is er momenteel geen mogelijkheid om geld te lenen. De ontwikkeling van dit fonds gebeurt samen met banken, private investeerders en (oud-) ondernemers uit het bedrijfsleven en de creatieve sector.
Daarnaast wordt gewerkt aan een investerings- of participatiefonds voor culturele instellingen (zoals gezelschappen en stichtingen), die momenteel afhankelijk zijn van subsidies. Voor dit zogeheten CultuurPartInvest worden diverse modellen van financiering ontwikkeld zoals projectfinanciering, participatie en achtergestelde leningen.'

Meer informatie: Peter van Hintum, pvanhintum@cultuur-ondernemen.nl.

Sokkeltjes

In het verleden wijdde het Van Gogh Museum al eens een mooie tentoonstelling aan de ontwikkeling van de schilderijlijst rond 1900. Een congres aan de Kunstakademie Düsseldorf op 11 en 12 november 2010 belicht nu de ontwikkeling van de sokkel in de sculptuur van de 19de en 20ste eeuw.  Informatie en registratie: johannes.myssok@kunstakademie-duesseldorf.de.

Kunst en theater

Op 19 en 20 november vindt aan de Queen’s University in Belfast, Ierland, een congres plaats over het thema The Art of Theatre. Deskundigen van diverse universiteiten en musea gaan dan in op de relatie tussen de twee kunstdisciplines. Hoewel het congres niet expliciet wordt aangekondigd als betrekking hebbend op de periode rond 1900, wekken de genoemde onderwerpen wel sterk die indruk: 'Degas’ and Zola’s piercing of the veil’; ‘Masks, Modernity, Egoism: The St. Anthony of James Ensor and Maurice Maeterlinck’; ‘The Early World of the Ballets Russes: The Role of Interdisciplinary Collaboration’; ‘The bibliophile’s Book as Theatrical Performance: Pelléas et Mélisande illustrated by Fernand Khnopff’, ‘La Femme fatale absolue: The cultural phenomenon of Salome and its manifestation in visual arts, drama and literature’ en nog véél meer.
Informatie en registratie: Dr. Claire Moran, c.moran@qub.ac.uk.

Johan Thorn Prikker

Op 13 november 2010 opent in Museum Boijmans Van Beuningen een overzichtstentoonstelling over Johan Thorn Prikker (1868-1932), waar voor het eerst 200 van zijn topwerken te zien zijn. Thorn Prikker was een van de meest vooraanstaande ontwerpers in de bloeiperiode van de Nieuwe Kunst in Nederland aan het begin van de 20ste eeuw, maar toch is het merendeel van zijn werk bij het grote publiek minder bekend.

[Intarsiakistje (1922-1923) naar ontwerp van Thorn Prikker, uitgevoerd door Albert Schulze (Hannover), diverse exotische houtsoorten,
28 x 28 x 8,5 cm,
collectie Clemens-Sels-Museum Neuss.]

In Den Haag volgde Thorn Prikker een schildersopleiding aan de kunstacademie. Opmerkelijk is de grote creativiteit waarmee hij met verschillende media experimenteerde, van werken op papier en schilderijen onder invloed van het Symbolisme, tot vormgeving van lampen en meubels, boekbanden, textiel, mozaïek en glas-in-lood. In de expositie nemen zijn glas-in-loodramen een prominente positie in: ze zijn opgesteld in een kapel, waar de bezoeker de sfeer kan proeven van de oorspronkelijke locatie. Jammer genoeg is een van zijn meest indrukwekkende werken, de grafitto wanddecoratie van het trappenhuis in de particuliere Villa De Zeemeeuw te Den Haag, niet toegankelijk voor publiek.

Na zijn eerste successen vertrok Thorn Prikker in 1904 naar de kunstnijverheidsschool in Krefeld (Duitsland), waar hij een betrekking als docent accepteerde. Vervolgens gaf hij in München, Düsseldorf en Keulen leiding aan een eigen afdeling van de kunstnijverheidsschool, waardoor hij een grote invloed uitoefende op de Duitse monumentale kunst.

De tentoonstelling Johan Thorn Prikker - De Jugendstil voorbij is dan ook gemaakt in samenwerking met Museum Kunst Palast in Düsseldorf door gastconservator is Christiane Heiser. De rijk geïllustreerde catalogus bevat inleidende artikelen van 12 internationale specialisten. Vanaf eind november is een film over de kunstenaar te zien op het online videokanaal van het museum, ArtTube.

Hofstijl

Graag melden we een leuke blog van mede-Hagenaars: Hofstijl. Aandacht voor Den Haag 2.0, bekende gezichten, maar ook koffie, cultuur en natuurlijk altijd wat te kankeren over lelijke stadsvernieuwing. Mooi logo, ook. Wij lezen jullie, lezen jullie ons?



Tovenarij in Leiden

In het Rijksmuseum voor Oudheden in Leiden is onlangs de tentoonstelling Egyptische Magie geopend (nog te zien t/m 13 maart 2011). Verdeeld over twee verdiepingen zijn meer dan 300 objecten te zien, die een prachtig beeld geven van de grote rol die magie speelde in het leven van de oude Egyptenaren.

Magie was een algemeen geaccepteerd verschijnsel en werd toegepast in het dagelijkse leven, in de godsdienst en zelfs na de dood. Door middel van amuletten, spreuken en offers hoopte men het verloop van leven, liefde en de reis naar het dodenrijk te begunstigen. Volgens de Egyptenaren was magie dé aangewezen manier om zelf enige controle op de gebeurtenissen in je leven uit te oefenen.

Een topstuk uit deze tentoonstelling is het ‘toverboek’, een vijf meter lang stuk papyrus met 98 spreuken en recepten. Het is na ontdekking ooit in twee delen gedeeld (!), waarna het ene deel naar het Leidse museum ging en het andere naar het British Museum in Londen. Speciaal voor deze tentoonstelling zijn de delen weer samen gevoegd en nu voor het eerst in 180 jaar als een geheel te zien.

Een (helaas klein) gedeelte van de tentoonstelling besteedt aandacht aan de voortdurende interesse voor Egyptische magie onder esoterici, die wordt geillustreerd met bruiklenen van de Bibliotheca Philosophica Hermetica in Amsterdam. Zo verdiepten hermetici zich in de Renaissance al in de ‘mysterieuze’ hiërogliefen, die men zag als een bron van verloren kennis. Diverse latere esoterische organisaties, zoals de vrijmetselarij en antroposofie, hebben Egyptische elementen in hun iconografie en rituelen verwerkt. Ook vandaag de dag zet die fascinatie zich voort, zoals een door gebedsgenezeres Jomanda 'ingestraalde' glazen piramide laat zien...

[NB: De beroemde egyptoloog Erik Hornung heeft over de westerse toepassing van ‘Egyptische esoterie’ een prachtig boek geschreven: Das esoterische Ägypten. Das geheime Wissen der Ägypter und sein Einfluß auf das Abendland (1999), een absolute aanrader.]

Verder wordt op de tentoonstelling een film vertoond, waarin conservator Maarten Raven de tentoonstelling toelicht. Bij de Walburgpers is de begeleidende publicatie Egyptische Magie. Op zoek naar het toverboek van Thoth verschenen.

Nieuwe Kunst

Ter gelegenheid van het afscheid van conservator Jan Jaap Heij van het Drents Museum werd in januari 2010 een symposium georganiseerd. Natuurlijk stond dat in het teken van Heij's specialisme: tijdens zijn lange loopbaan heeft hij vooral onderzoek verricht naar Nederlandse kunst en kunstnijverheid uit de periode 1885-1935, waarvan het Drents Museum een indrukwekkende collectie beheert.
Vier kunsthistorici (Mienke Simon Thomas, Yvonne Brentjens, Lieven Daenens en Marjan Groot) gaven tijdens het afscheidssymposium hun visie op de ontwikkeling van Art Nouveau, vooral in Nederland. Hun lezingen zijn  gepubliceerd in de bundel Hoe nieuw was de nieuwe kunst? Vier studies over Art Nouveau, zojuist verschenen bij Waanders.
De verschillende bijdragen melden geen nieuw baanbrekend onderzoek, maar geven wel een mooie bloemlezing over de ontwikkeling van de Nieuwe Kunst en haar hoogtepunten, zoals de woninginrichting van ’t Binnenhuis en het oeuvre van Van de Velde. Het is fraai geillustreerd, met zowel kleurenafbeeldingen van bekende voorwerpen als zwart-wit foto's van minder bekende interieurs. Een leuke aanvulling voor de bibliotheek van de liefhebber dus. Vooral omdat dit boekje in de woorden van museumdirecteur Michel van Maarseveen ‘een klein papieren monument […] voor een markante en toegewijde conservator’ vormt.

Thieme valt om, De Swart blijft staan

K&WH werken al meer dan 15 jaar in de cultuursector, waar vakgenoten met ons een liefde voor kunst en erfgoed heten te delen. In theorie dan, want we hebben helaas geconstateerd dat bij publicatieprojecten in deze sector soms zonder enige flair of hart voor het eindproduct keuzes worden gemaakt, die een gehaaide zakenman uit een foute RTL-soap niet zouden misstaan. Het was voor ons dan ook een complete een verrassing om niet tussen kunstminnende vakgenoten, maar juist in de commerciele sector een bedrijf te treffen dat onze inhoudelijke prioriteiten deelt.
De afgelopen periode hebben we een fijne samenwerking opgebouwd met het team van drukkerij Koninklijke De Swart/uitgeverij De Nieuwe Haagsche. Hun bedrijfsarchief gaat twee eeuwen terug, wat de huidige directie deed streven naar ouderwets vakmanschap en hoogwaardige producten, maar met moderne middelen én (ook voor de afnemer) interessante winstmarges. Niet voor niets is Bea klant, was dit Haagse bedrijf in 2009 beste grafisch leerbedrijf van Nederland en genomineerde voor de Zilveren Ooievaar, en laten relaties de jaarlijkse Haeringparty niet aan hun neus voorbij gaan. Bovendien weet men hier met succes en goede sier een lokale uitgeverij te koesteren, en zo nu en dan de nek uit te steken voor Haagse geschiedenis en cultuur.
We baalden dan ook ontzettend van het nieuws dat de overkoepelende organisatie, Thieme Grafimedia, begin oktober faillissement heeft aangevraagd en ook de dochterondernemingen daarin meesleepte. De afgelopen weken waren voor alle medewerkers en relaties erg spannend. Gelukkig hebben de directies van Koninklijke de Swart en Thieme MediaCenter Rotterdam laten weten dat zij in onderlinge samenwerking doorstarten onder de namen De Swart BV en MediaCenter Rotterdam BV. Samen met de curator is overeenstemming bereikt over een Management Buy Out, die een solide basis voor de toekomst biedt en een groot deel van de arbeidsplaatsen garandeert. We hopen dan ook nog veel mooie boeken met De Swart te mogen maken.

Stadsmoestuin

K&WH houden van lekker eten. Maar liever koekjes met boter, meel en suiker uit eigen oven, dan kunstmatige fabriekskoek met vage ingredientenlijsten. En waarom 'Hollandse' groente met een vliegtuig invliegen, als ze ook gewoon in het Westland wordt geteeld, of beter nog: op je balkon kan groeien. De jaarlijkse balkonoogst bestaat onder meer uit tomaten, tuinbonen, frambozen en natuurlijk allerlei soep- en saladekruiden. Dat zelf groeien past natuurlijk in de trend die zich al enkele jaren ontwikkelt: een hang naar nostalgie, de keuken van je oma en biologische producten. 'Als je overgrootmoeder iets niet als voedsel zou herkennen: niet opeten', is een veel gehoorde kreet de laatste tijd. Maak een uitzondering voor sushi en andere niet-westerse gerechten, die oma's elders ter wereld natuurlijk wel aten.

Uit die trend zijn interessante initiatieven voortgekomen, niet alleen de snoepkomkommerplantjes van Albert Hein. In Londen poogt men al enkele jaren de stad 'eetbaar' te maken, door binnenpleintjes en balkons in betonwijken met weinig middelen om te toveren in kleine gemeenschappelijke moestuintjes. De zorg daarvoor brengt buurtbewoners dichter bij elkaar; men treft elkaar tijdens het onderhoud, waakt samen tegen vandalisme, ruilt de oogst en eet zo ook op een klein budget gezond. Eerder dit jaar lanceerde Stroom Den Haag het project Food Print, waarin internationale kunstenaars hun visie op voedselconsumptie belichten. Zo heeft de Engelse kunstenaar Nils een 'eetbaar park' ontworpen voor Amateurtuindervereniging Nut en Genoegen en Stadsboerderij de Herweijerhoeve (Zuiderpark). De laatste wordt op 23 oktober geopend door wethouder Baldewsingh.

Een ander Engels idee was een succesvol project waarin mensen, die om uiteenlopende redenen buiten de maatschappij vallen (ex-verslaafden, jonge veelplegers, thuislozen), worden betrokken bij een biologisch tuinbouwproject en zelf voedsel verbouwen en verkopen. Wellicht een idee voor de Haagse Kessler Stichting, om bij de nieuwe behuizing ook een 'eetbare' tuin op te nemen? De Daklozenkrant was een succes, nu de Stadsmoestuin nog. De plek van het M-gebouw staat ook nog leeg...

Jubileum Kooman's Poppentheater

Scène uit De Apenbroodboom.
Foto: Pan Sok.

Kooman’s Poppentheater, het oudste Haagse poppentheater, bestaat 50 jaar. Ter gelegenheid van dit jubileum heeft Kooman het archief van het Poppentheater overdragen aan het Haags Gemeentearchief. Dit wordt gemarkeerd met de tentoonstelling Prettige voorstelling over jeugdtheaters in Den Haag, die tot 20 november 2010 te zien is in het HGA.
In de tentoonstelling wordt teruggeblikt op de jeugdtheaters van de afgelopen 50 jaar. Naast Kooman’s Poppentheater komen hier ook aan bod: de eveneens jubilerende Jeugdtheaterschool Rabarber (sinds 1985), Stella Den Haag (sinds 1990), Muziektheater Briza (sinds 1996) en de poppenspelers Felicia en Guido van Deth. Dankzij de brede medewerking van de theaters is het mogelijk om naast affichemateriaal en foto’s, ook rekwisieten, kostuums en andere documentatie te tonen. De tentoonstelling is gratis te bezoeken in het Atrium van het Stadhuis, maar ook in de studiezaal van het HGA wordt aandacht geschonken aan de jeugdtheaters.

Frank en Arjan Kooman
achter de schermen. Foto: Pan Sok.

Voor ons grote nostalgie, want de dames K&WH kwamen als kind zelf graag in het poppentheater en een van ons zat op het Haagsch Genootschap met Joost Kooman in de klas. Dus: van harte gefeliciteerd familie Kooman!

Verveer gezocht

Het Joods Historisch Museum in Amsterdam organiseert in 2013 een grote overzichts-tentoonstelling van het werk van drie Haagse kunstenaars, de gebroeders Verveer. Het museum is op zoek naar schilderijen, aquarellen en tekeningen van Salomon Leonardus Verveer (1813-1876), Maurits Leonardus Verveer (1817-1903) en/of Elchanon Leonardus Verveer (1826-1900). Eigenaars van werk(en) van de Verveers wordt gevraagd - met het oog op eventuele bruiklenen - contact op te nemen met Christiaan Lucht, gastconservator en co-auteur van de begeleidende publicatie. Alle correspondentie wordt vertrouwelijk behandeld. Er is tevens belangstelling voor overige documentatie, zoals brieven, schetsboeken en foto’s van en over de Verveers. Contact: cma-lucht@hotmail.com.

Sculptuur op de foto

Wie op het punt staat naar New York te vliegen, kan in het MOMA nog net een leuke tentoonstelling meepikken: The original copy. Photography 0f sculpture, 1839 to Today. Met de komst van de fotografie is de rol van de kopie in de kunst drastisch veranderd, evenals de aura van het origineel. Aanvankelijk bedoeld als een manier om een herinnering aan een beeld vast te leggen, of als medium om sculptuur te bestuderen, is langzaam een relatie en spanningsveld tussen beide media ontstaan, waaruit nieuwe kunstvormen zijn geboren. Dit thema wordt verkend aan de hand van meer dan 300 foto's en tijdschriften, en het werk van meer dan 100 kunstenaars. Voor ons en andere thuisblijvers is er gelukkig de catalogus.

Theater in de 19de eeuw

Op 19 en 20 November 2010 vindt aan de Queen’s University van Belfast een congres plaats: The Art of Theatre: Word, Image and Performance in Nineteenth-Century France and Belgium. Dit evenement belicht een rijk interdisciplinair thema: de relatie tussen kunst, literatuur en theater in de periode 1830-1910. In deze periode werd theater populair bij het brede publiek en ontwikkelde zich een ‘society of spectacle’. Tegelijkertijd ontwikkelde de druktechniek zich richting massamedia, kwamen er vernieuwingen in decorontwerp en -techniek, en werden verschillende visuele media met elkaar verbonden. Voorbeelden zijn de schilderijen van optredens door Degas, de kostuum- en decorontwerpen van Khnopff, karikaturen van theaterbezoekers door Daumier en Sarah Bernhardt’s publiciteitsfoto's. Meer informatie bij de organisatie:
dr. Claire Moran, c.moran@qub.ac.uk.

Horrix en Mutters [update 29/09/10]

Rond 1900 was Den Haag een prima voedingsbodem voor de meubel- en kunstnijverheidindustrie. Allerlei lokale fabriekjes schoten als paddestoelen uit de grond. Voorbeelden zijn de firma's Horrix en Mutters. Hun hoogwaardige producten spraken een welvarende clientèle aan, waaronder de 'Haagse chique' en het Koninklijk Huis. Zo groeiden ze uit tot de meest belangrijke meubelproducenten in Nederland van hun tijd.

Horrix was onder meer verantwoordelijk voor de inrichting van de bel-etage van Sociëteit De Witte, en Mutters kreeg de opdracht de wieg voor prinses Juliana te ontwerpen. Veel prestigieuzer kon het niet. Mutters breidde de productie steeds verder uit, van inrichtingen voor woonhuizen, naar scheepsinterieurs en later zelfs vliegtuiginrichtingen voor Fokker. Onderzoek naar de interieurs van het echtpaar Kröller-Müller, dat ook bij Mutters kocht, bracht K&WH in 2002 naar het bedrijfsarchief, waarin onder meer de luxe interieurs van de Titanic werden aangetroffen, die eveneens door Mutters werden geleverd. Meer recentelijk werd dit archief overgedragen aan het Haags Gemeentearchief en 'herontdekt'.

Het Gemeentemuseum Den Haag organiseert vanaf 18 september 2010 een prachtige tentoonstelling over het werk van de beide fabrikanten, die gelijktijdig een overzicht van de ontwikkeling van de Nederlandse wooncultuur is. Daarbij biedt het museum ook een cursus aan, bestaande uit drie middaglezingen op 21 oktober, 4 en 25 november. Docenten zijn prof. dr. Titus M. Eliëns en Joshua van Scherpenzeel MA. Kosten: € 85,- pp., incl. museumentrée. Aanmelden voor 7 oktober via: educatie@gemeentemuseum.nl.

Voor de echte liefhebbers van Nederlandse vormgeving is er ook een meer blijvend aandenken: de tentoonstellingscatalogus Koninklijk goedgekeurd. Horrix en Mutters, twee Haagse meubelfabrikanten, verschenen bij uitgeverij Waanders. Hierin wordt de neerslag van het grondige vooronderzoek voor de tentoonstelling gegeven. Het eerste deel van het boek behandelt Horrix, het tweede deel Mutters. Geïllustreerd met foto's, ontwerptekeningen, archiefstukken en natuurlijk diverse objecten, wordt een beeld geschetst van de opgang, bloei en ondergang van deze twee typisch Haagse bedrijven. Dit laat goed de ontwikkeling van Nederlandse vormgeving in de loop van de 19de naar de 20ste eeuw zien. Zo waren de vroege, historiserende ontwerpen van Horrix exemplarisch voor modes aan het einde van de 19de eeuw, en de latere, strakke ontwerpen van Mutters exemplarisch voor de invloed van internationale stijlen na 1900 op de Nederlandse vormgeving. Vier generaties Horrix en vijf generaties Mutters bouwden de fabrieken op, met groot succes. Het mocht echter niet voortduren en in 1890 sloot Horrix zijn deuren, in 1974 gevolgd door Mutters.

'In heel Europa, m'n ouwe opa ...'

K&WH doet veel onderzoek in archieven en bevolkingsregisters, zowel naar de achtergrond van kunstenaars en de totstandkoming van panden, als voor de eigen stambomen. We kijken dan ook met plezier naar de BBC-serie Who Do You Think You Are?, waarin diverse Engelse beroemdheden hun familieachtergronden (laten) uitpluizen. In samenwerking met het Centraal Bureau voor Genealogie hebben de programmamakers van NTR (voorheen Teleac) een Nederlandse versie van het populaire programma gemaakt: Verborgen Verleden, te zien op Nederland 2.

Ter begeleiding is bij Waanders het Stamboom Boek uitgegeven. Hierin staat overzichtelijk vermeld hoe je zelf aan de slag kunt gaan met familieonderzoek. Vormgegeven als een echt werkboek (flash backs naar de middelbare school!) met duidelijke diagrammen, geeft het de beginnende stamboomonderzoeker veel informatie. Per hoofdstuk wordt een apart aspect van genealogisch onderzoek toegelicht: hoe begin je, wat staat geregistreerd in de burgelijke stand, hoe zit het met familiewapens, beroepen etc. Verder worden diverse bronnen, zowel in archiefinstellingen als online, vermeld. Het is een handig boek, dat enige orde schept in de overweldigende hoeveelheid informatie die voorhanden is en de drempel verlaagt om zelf een begin te maken met familieonderzoek. Het is bovendien geïllustreerd met fraaie afbeeldingen van streng kijkende 19de-eeuwers, oude prenten en archiefstukken, en natuurlijk de verhalen van Nederlandse celebs uit de tv-serie. Iets voor Sinterklaas?
Hopelijk stimuleren serie en boek jonge en oude kijkers om opa’s, oma’s, tantes en ooms eens te vragen naar die oude foto’s en familieanecdotes, en op zoek te gaan naar je eigen wortels. Wij kwamen bijvoorbeeld in de eigen stambomen tussen 1700 en 1900 Portugees-Joodse kooplui tegen, wat gezellige 19de-eeuwse schandaaltjes, maar ook 18de-eeuwse marskramers en lotelingen, een landloper en een Zwitserse horlogemaker...

Bezuinigen op cultuur?

Hoewel de inhoud van het aanstaande regeerakkoord nog niet bekend is, lijkt al wel vast te staan dat aanzienlijk op de kunst- en cultuurbegroting zal worden bezuinigd. Er zijn berichten dat deze bezuinigingen 220 miljoen euro, ofwel 21% op het kunst- en cultuurbudget zullen bedragen.

Recente peilingen hebben aangegeven dat het grote publiek bezuiniging op de cultuursector een goed idee vindt. Veel mensen denken namelijk bij 'gesubsidieerde kunst' niet verder dan aan avantgarde eenmanstheatervoorstellingen voor een publiek van twee, en andere zaken die ze zelf het geld van een kaartje niet waard vinden. Maar vergeten dat onder deze begroting ook de grote en kleine musea, grote Nederlandse filmproducties, gerenommeerde theatergezelschappen, orkesten, popmuziek, klassiek ballet, etc. vallen. Zelf hadden wij in afgelopen jaren vele boeken en tentoonstellingen niet kunnen maken, zonder steun van particuliere én overheidsfondsen. Die maakten immers ons onafhankelijk kunsthistorisch onderzoek mogelijk: een belangrijk onderdeel van publieksprojecten, waarvoor instellingen vaak zelf geen budget hebben.

Een aantal organisaties, waaronder de kunstenbonden, roept collega’s en publiek op om zich te verzetten tegen de voorgenomen bezuinigingen op de kunst-, cultuur- en mediabegroting. Informatie is te vinden op de website: http://www.stopculturelekaalslag.nl/. Wie de actie wil steunen, kan een petitie ondertekenen op http://petities.nl/petitie/stop-culturele-kaalslag. Onder de ondertekenaars bevinden zich museummedewerkers, auteurs, programmamakers en andere professionals uit de kunst-, cultuur- en mediasector.

The Burlington Magazine Online Index

Alweer een bron waarvoor je niet meer naar de bibliotheek hoeft: het bekende kunsthistorisch tijdschrift The Burlington Magazine heeft haar inhoudsopgave van de jaren 1903-1977 online gezet. Raadplegen is gratis, maar registratie als gebruiker is verplicht.

Kunstenaarsverenigingen rond 1900

De Werkgroep Verenigingsgeschiedenis organiseert op 22 oktober 2010 een studiemiddag over kunstenaars en hun verenigingen rond 1900:

In de periode 1880-1920 begonnen letterkundigen, musici, toneelspelers, architecten en andere kunstenaars zich in de Lage Landen anders te organiseren dan voorheen. Terwijl veel bestaande artistieke en culturele genootschappen steeds meer werden gedomineerd door kunstlievende burgers, begonnen kunstenaars uit verschillende disciplines zich opnieuw en nadrukkelijker in beroeps- en belangenverenigingen te organiseren. Hoe verliep die ontwikkeling in het Nederlandse en Belgische verenigingslandschap precies? Op welke manier grepen kunstenaars rond 1900 terug op beroepsverenigingen die eerder in de eeuw door artsen, predikanten en onderwijzers waren opgericht? Welke overeenkomsten en verschillen zijn er te constateren in de organisatiedrift van kunstenaars uit diverse disciplines in Nederland en België? Welke onderlinge contacten bestonden er?

Sprekers zijn:
- Florian Diepenbrock: Turbulentie om contract en zelfwaardering. Musici en toneelspelers op zoek naar beroeps- of vakorganisatie;
- Christophe Verbruggen: 'L'art aux artistes’. Kunstenaars, schrijvers en hun coöperaties;
- Wilfred van Leeuwen: 'Het edele beroep van architect'. Architectenverenigingen op de bres voor architectuur.
De studiemiddag vindt plaats in de Tesselschadezaal van het Huygens Instituut, Prins Willem Alexanderhof 5, Den Haag, van 14.00 tot 17.00 uur. Aanmelden: verenigingsgeschiedenis@gmail.com

Oeuvrecatalogus Mossa

Gustav-Adolf Mossa (1883-1971) wordt wel beschouwd als de laatste symbolistische schilder. Zijn werk bestaat vooral uit aquarellen, zeer fijn van detail, en biedt de toeschouwer een prachtige thematische opeenstapeling van alles, dat kenmerkend was voor de periode rond 1900. De rode draad door zijn werk is de femme fatale, die de man naar zijn ondergang leidt of lokt.
Mossa woonde zijn hele leven in Nice, waar hij in 1926 werd aangesteld als conservator van het Museum voor Schone kunsten. Hoewel zijn werk voor de Eerste Wereldoorlog al enige waardering kreeg, trad hij hiermee zelf bewust niet naar buiten. Misschien heeft dat ertoe bijgedragen dat hij, als laatste vertegenwoordiger van deze invloedrijke stroming, door kunsthistorici nog wel eens over het hoofd wordt gezien. Zijn tijdgenoten kozen immers voor abstractie. Wij hoorden zijn naam dan ook nooit tijdens onze studie kunstgeschiedenis, maar liepen in de jaren '90 toevallig een overzichtstentoonstelling van zijn werk binnen in Parijs, waar zijn werk toepasselijk tussen fluwelen draperieën hing in een (inmiddels opgeheven) kunstpaviljoen. Later zagen we hem terug bij het Couperus Museum in Den Haag. En nu verschijnt dan eindelijk een catalogue raisonné van zijn oeuvre bij uitgeverij Somogy. Op de omslag prijkt Elle, de ultieme belichaming van de femme fatale: naakt, gezeten op een berg van mannelijke slachtoffers, een katje in haar schoot - dit alles als verwijzing naar de sfinx, die in de 19de eeuw een meer gebruikelijke verschijningsvorm van de femme fatale in de schilderkunst was.

Kunstenaar als karikaturist

[Félicien Rops, Passé minuit, 1878-1881. Privécollectie.]

Het leuke van Museum Rops in Namen (België), is dat ze lekker dikke perspakketjes maken, vol met achtergrondinformatie. We komen niet vaak genoeg in de buurt, maar kunnen zo toch steeds meegenieten van hun aantrekkelijke tentoonstellingsprogramma. Bovendien verschijnt bij vrijwel elke expositie een dikke catalogus, gebaseerd op nieuw onderzoek.
Dit maal is gekozen voor het werk van drie karikaturisten uit het einde van de 19de eeuw: Honoré Daumier (1808-1879), medewerker van het tijdschrift La Caricature en de Parijse krant Charivari; Paul Gavarni (1804-1866), tekenaar van zedenprenten en medewerker van diverse tijdschriften; en natuurlijk Félicien Rops (1833-1898), oprichter van L'Uylenspiegel en vermoedelijk de stoutste van hen allemaal. In hun tekeningen moet alles het ontgelden: elegante dames en goede zeden, liefdesrelaties en sexuele moraal, burgers en kunstenaars. De tentoonstelling Om te lachen: Damier, Galvani, Rops of de uitvinding van het silhouet belicht de 'cynische, komische of tedere kijk' van de drie kunstenaars op hun tijdgenoten. Ze is te zien vanaf 24 september.
Voor liefhebbers van de kunst uit het einde van de 19de eeuw en het Symbolisme, is de reis zeer de moeite waard. Bekijk vantevoren op de website van het museum even het aansluitende educatieve programma, met onder meer een 'filosofisch ontbijt' en diverse lezingen.

Emo in de kunsthal

Sommige 19de-eeuwse kunstenaars zijn een rijke bron van inspiratie voor de huidige gothic- en emo-scenes. Een daarvan is Edvard Munch (1863-1944), wiens oeuvre zich gemakkelijk onder het thema Angst (in de zin van ondraaglijke nerveuze levenspijn) laat vatten. Munch haalde veel inspiratie uit de literatuur van August Strindberg en Henrik Ibsen, maar vooral uit de tegenslagen in zijn persoonlijke leven, zoals de dood van zijn moeder en zusje. Zijn werk belicht dan ook diepe emoties, hetgeen de toeschouwer vaak als ongemakkelijk of aangrijpend ervaart. In de Salondagen was dat ongebruikelijk. Zijn eerste grote tentoonstelling in Berlijn in 1892 werd daarom door de pers genadeloos bekritiseerd en moest vroegtijdig sluiten.
De Kunsthal presenteert vanaf 18 september een overzichtstentoonstelling met ruim honderdvijftig werken van deze Noorse schilder, die bij het grote publiek vooral bekend is door De Schreeuw (1893). De getoonde schilderijen en werken op papier zijn afkomstig uit particuliere collecties en worden éénmalig samengebracht: 'een absolute buitenkans', aldus de Kunsthal. Bij de tentoonstelling, die in samenwerking met de Pinacothèque de Paris tot stand kwam, verschijnt uiteraard een mooie catalogus.

[Foto: Edvard Munch in zijn atelier in Ekely. Copyright Munch Museum/Munch Ellingsen Group. Pictoright Amsterdam 2010.]

Debat: Werken aan de 19de eeuw

Op 11 en 12 september vinden de Open Monumentendagen plaats, die dit maal in het teken van de 19de eeuw staan. Aan de vooravond daarvan, op 10 september, organiseert ARCAM een debat over beheer, restauratie, renovatie en uitbreiding van 19de-eeuwse monumenten. Vijf bekende Amsterdamse gebouwen die veranderingen (hebben) ondergaan, worden onder de loep genomen: Centraal Station, Stadsschouwburg, Rijksmuseum, Stedelijk Museum en Artis. Ze staan stuk voor stuk voor complexe bouwopgaven, variërend van restauratie tot ingrijpende modernisering. Daarbij verschilt de manier waarop werd en wordt omgegaan met het 19de-eeuwse erfgoed per project.
Juist nu de herwaardering van de 19de eeuw in volle gang is en dit erfgoed vrijwel gelijktijdig wordt gerestaureerd en gemoderniseerd, dringt zich de vraag op of er voldoende kennis over beschikbaar is en of deze kennis wel optimaal wordt benut? [Het antwoord is 'nee', denkt K&WH. Er wordt niet structureel geïnvesteerd in grondig vooronderzoek, en er wordt doorgaans sterk geleund op de interne expertise van de betrokken diensten, waardoor onafhankelijke onderzoeksresultaten en vorderingen in andere disciplines vaak over het hoofd worden gezien.]
Aan het debat nemen academici, vertegenwoordigers van culturele instellingen, woningcorporaties en de Gemeente Amsterdam deel. Meer informatie is hier te vinden.

Masterclass: thee

K&WH is op één punt een beetje verwend: thee. Het begon op de middelbare school, toen menige spijbeldag niet als rokende hangjongere werd doorgebracht, maar aan de high tea bij Plasman. Sandwiches, een punt champagne-bosbessentaart (die tot ons verdriet al jaren niet meer in het assortiment is opgenomen) en een grote pot thee met een klein kannetje rum...

Later werd in Londen bij Fortnum en Mason voor het eerst de Rose Pouchong gesmaakt, en sinds dat moment zijn we eerlijk gezegd thee-snobs. Een of twee potten gaan er op een dag wel doorheen. Een bron van ergernis zijn dan ook de vele horeca-gelegenheden die een mooie culinaire ervaring bieden, evenals een geweldige espresso, maar de theeliefhebber afschepen met een halflauw kopje water en een standaardtheezakje - en dan ook nog in een lelijk, door de vaatwasser matgekrast glas.

Gelukkig zit je als theeverslaafde goed in Den Haag, want Betjeman & Barton levert de beste Earl Grey en Pouchkine, evenals spannende seizoensmengsels als Journée à la Campagne en C'est une Belle Histoire. Deze herfst wordt voor het eerst ook een Masterclass over thee aangeboden. De geschiedenis van het theedrinken komt aan bod, gevolgd door een proeverij van vijf zeer bijzondere theesoorten, van wit naar zwart. De middag wordt afgesloten met kleine zoete en hartige hapjes in combinatie met een passende thee, en een leuke attentie. Bovendien krijgen deelnemers 10% korting op aankopen in de winkel. Kosten € 22,50 p.p. Meer informatie en aanmelden: thee@betjemanandbarton.nl.

Archeorock op de Pier...

De Faculteit Archeologie van de Universiteit Leiden en de afdeling Archeologie van de Gemeente Den Haag gaan samenwerken op het gebied van onderzoek en onderwijs, zo meldt de nieuwsbrief van de Universiteit. ‘De samenwerking biedt kansen voor studenten Archeologie en voor de stadsarcheologen van de gemeente Den Haag’, aldus decaan Willem Willems. ‘Studenten kunnen bijvoorbeeld een stageplek krijgen bij de gemeente of een scriptie schrijven over een Haags archeologisch onderwerp. De stadarcheologen kunnen op hun beurt deelnemen aan cursussen of colleges die de faculteit biedt. Ook kunnen de gemeente en de universiteit elkaar ondersteunen bij onderzoek en onderwijs.’
Een ander samenwerkingsverband tussen Leiden en Den Haag is het grootste Europese congres op het vakgebied, de Annual Meeting van de European Association of Archaeologists, dat tussen 1 en 5 september 2010 plaatsvindt. Er worden ruim 800 archeologen uit heel Europa verwacht. Het accent ligt op thema’s als archeologisch erfgoedbeheer, de interpretatie van het bodemarchief, en de ontwikkelingen in de hedendaagse archeologie. Gedurende het congres vinden ca. 200 lezingen plaats, evenals posterpresentaties en een boekenmarkt. Op de Scheveningse Pier wordt een groot feest gevierd [door een kwade (pr-)genius 'Archeorock' gedoopt... we horen 'Everybody walk the dinosaur' al zingen], terwijl het Rijksmuseum van Oudheden het decor voor een smaakvol diner vormt. Daarnaast is er een excursieprogramma. Meer informatie is hier te vinden.

Galerie ARTTRA

[Foto: Benjamin Bridges, The Witches Well.]

Met veel genoegen hebben de dames K&WH in hun studententijd rondleidingen verzorgd voor Cultureel Organisatiebureau ARTTRA van kunsthistorica Marianne Schutte. Zij is al jaren actief als ondernemer met een breed aanbod van kunst- en cultuurhistorische excursies, ontvangsten en evenementen in Nederland, begeleid door deskundige gidsen.
In meer recente jaren heeft het bureau haar werkzaamheden uitgebreid en is Galerie ARTTRA in Amsterdam het leven geroepen. Vanaf 3 september is hier werk te zien van de Benjamin Bridges (geb. 1985), een kunstenaar die net is afgestudeerd aan het Wimbledon College of Art in London. Het getoonde werk bestaat onder meer uit schilderijen van kometen, planeten en mysterieuze gaten in de aarde. Een mooi voorbeeld van de invloed van het 19de-eeuwse symbolisme op de hedendaagse kunst.

Metropolis cake!

[Foto: Geleivorm van tin, 19de eeuw. Collectie Leopold Museum Wenen.]

Op de Haagse antiekmarkt zijn pudding- en taartvormen in Art Deco stijl een gewild verzamelobject. Betaalbaar voor een kleine beurs en een prachtige blikvanger in je oma-keuken. De vaak spectaculaire vormgeving van deze prachtige keukenhulpjes staat centraal in de tentoonstelling 'Kubistische taarttempels en geometrische puddingpiramides', te zien in de Kunsthal Rotterdam tot 9 januari 2011.
Een overzicht van ruim 60 bakblikken en geleivormen uit de collectie van het Weense Leopold Museum geven een prachtig overzicht van de eetcultuur rond 1900. Hun vormentaal weerspiegelt status, mode en idealen. Begeleid door recepten en illustraties wordt een beeld geschetst van de verfijnde keukenkunsten, zoals het koud buffet. In de tijd voor de chemische kleurstoffen en conserveringsmiddelen werden groente en fruit na bereiding een onaantrekkelijke, vormeloze brei. Om het eten meer aantrekkelijk te maken werd hiermee (tot ver in de jaren '50) kunstig gemozaiekt in gelei, 'de schijnbaar magische stof die gerechten laat glimmen en dansen op tafel'.

Helaas is de moderne keukenprins(es) is vaak te lui om bloed, zweet en tranen te investeren in het bakken van een cake in kathedraalvorm, bang dat bij het omkeren enkele hoekjes van het kunstwerk in het blik blijven plakken. Zoals de Kunsthal laat zien, zijn deze gebruiksvoorwerpen nu museumobjecten, die iets vertellen over een verloren eetcultuur.

Haagse Museumnacht

U heeft het al gehoord, na het succes in andere steden kent ook Den Haag nu een Museumnacht. Op 4 september 2010 bent u welkom in diverse culturele instellingen, om te kijken, iets geks te proberen of gewoon lekker te borrelen. Een paar punten uit het programma die K&WH wel aanspreken:

- 'De gelukkige prins' van Oscar Wilde in Museum Meermanno, met een open bar in de kelder;
- Maak je eigen affiche en exposeer in de Affichegalerij;
- De nachtelijke kunstmarkt bij Pulchri Studio, muziek, en doorzakken in de Soos;

- Een workshop nachtfotografie of genieten van slow food in het Nutshuis;
- Verhalen vertellen, gamelanmuziek en oosterse hapjes in het Louis Couperusmuseum;

- Varen over de Haagse grachten met een nachtelijke Ooievaart;
- Een nuit masquée in het Paleis op het Lange Voorhout...

Een volledig programma is te vinden op de website van Museumnacht Den Haag.

De 'foute' krantendiscussie

Sinds de Koninklijke Bibliotheek haar historische kranten beschikbaar maakte op haar website hebben wij, net als alle andere onderzoekers in Nederland, dagenlang aan het computerscherm gekluisterd gezeten - likkebaardend en vol vreugde over de enorme hoeveelheid onderzoeksgegevens die één klap te vinden zijn! Met drie lopende projecten en ons eigen stamboomonderzoek gingen we ineens met reuzenschreden vooruit. Vandaar dat we ook met enige ontzetting de discussie over het wel of niet plaatsen van 'foute' kranten uit oorlogstijd volgen, die overigens op het Archiefforum al werd uitgevochten voordat de kranten erin doken.

Gerry van der List wees in Elsevier al op het feit dat niemand bezwaar maakt tegen de digitalisering van historische kranten, waarin vanuit de heersende tijdgeest zaken over slavernij of de vrouw werden vermeld, die nu echt niet meer door de beugel kunnen. Niemand gaat er van uit, dat de huidige lezers onder de slechte invloed van die kranten hun vrouw het stemrecht weer zullen ontnemen. En Herkauwer geeft in zijn blog haarfijn aan, dat het criterium 'haatzaaierij tegen deze of gene bevolkingsgroep' feitelijk het merendeel van onze historische letterproductie rijp voor de brandstapel maakt, te beginnen met de Bijbel. Bovendien is een groot deel van de haatzaaiende propaganda die de bezetter ooit publiceerde over esoterische verenigingen als de vrijmetselarij, gewoon verkrijgbaar in tweedehands boekenwinkels als De Slegte. Die boekjes dragen nog dagelijks bij aan de verspreiding van vooroordelen, zonder dat het OM zich daar druk om maakt...

Wanneer je op de website van het Haags Gemeentearchief het Bevolkingsregister raadpleegt, zie je een waarschuwende 'pop-up' die je er op attent maakt, dat er privacywetgeving gemoeid is met de gegevens van nog levende personen. Hoe eenvoudig zou het zijn om een dergelijke waarschuwing in de krantendatabase aan te brengen, die gebruikers er op attent maakt dat een deel van het materiaal een inhoud heeft die tegenwoordig als moreel verwerpelijk, haatzaaiend en/of strafbaar wordt beschouwd?

De KB schrijft het volgende in haar meest recente nieuwsbrief:

'Aan het online plaatsen van kranten uit de Tweede Wereldoorlog, en dan vooral van ‘foute’ kranten, kunnen wel bezwaren kleven van juridische en ethische aard. De KB heeft daarom hierover een besloten discussie gehouden met vertegenwoordigers van verschillende maatschappelijke groeperingen en ervaringsdeskundigen. Breed wordt de mening van de KB gedeeld dat dit belangwekkende historische materiaal ongecensureerd beschikbaar moet komen. De KB als nationale bibliotheek wil alle bronnen beschikbaar maken, zonder naar inhoud of gebruiker te selecteren. Met die opvatting is niet iedereen het eens, maar de KB is bereid hiervoor haar nek uit te steken. Op 16 september wil de KB alvast enkele kranten online zetten, bij de afsluiting van het VWS-programma Erfgoed van de Oorlog, dat digitalisering van deze kranten heeft gesubsidieerd'.

Bravo. Dat 'nek uitsteken' zouden meer erfgoedinstellingen eens kunnen proberen.

M van Mooi Niet (update)

Soms gaan de dingen zoals je hoopt. Enige tijd geleden gaven we op deze blog onze mening over het geplande M-gebouw bij Den Haag Centraal. Vandaag werd aangekondigd dat het plan definitief van de baan is. Hoezee! Nu alleen nog wachten op het bericht, dat de gemeente 1% van het gereserveerde budget zal aanwenden om het Louis Couperushuis alsnog te steunen...

De Residentie Almanak

Rond 1900 zagen diverse almanakken het licht, die nu voor onderzoekers rijke informatiebronnen vormen. Na een cd-rom met de Indische Almanak, publiceert het Centraal Bureau voor Genealogie binnenkort twee Haagse almanakken op dvd: De Residentie-Almanak (1823-1903), een uitgebreide who-is-who, en La Haye Diplomatique et Mondain (1923-1940), een kleine curieuze serie waarin de toenmalige beau monde wordt geportretteerd. Prijs: € 29,50.

Laudanum, anyone?

Voortbordurend op succesvolle BBC-producties met 19de-eeuwse thema’s, zoals Casualty 1906 en Victorian Farm, begint donderdag a.s. een nieuwe vierdelige serie: Victorian Pharmacy. Hierin wordt een Victoriaanse apotheek bemand door een hedendaags team van academici. Zij belichten de samenstelling en toepassing van het toenmalige assortiment poeders, pillen en smeersels. Uiteraard zullen wondontsmetters als arsenicum, hartversterkende wormenpoeders en huilbaby-drankjes met opiaten niet ontbreken...
[Deel 1: 15 juli, BBC2, 22.00-23.00 uur]

Vondst in Haagse Filmbank?

[Foto: François Verstijnen, 1878-1949. Collectie Céline Leopold, Amsterdam]

In een vorige blog schreven we over het onderzoek van K&WH naar de artistieke familie Verstijnen uit de periode rond 1900. Van die generatie zijn wel foto's, maar geen audiovisueel materiaal bewaard gebleven. Nu heeft het Haags Gemeentearchief recentelijk een mooie filmbank gelanceerd. Daarop veel nostalgische filmpjes van Den Haag, waaronder Kuieren door Scheveningen uit 1939. Als de teller op ca. o4.oo minuten staat, ziet u twee heren op de Boulevard lopen. Wij vermoeden dat de linker heer met hondje François Verstijnen is, de notaris van Scheveningen -maar we kunnen het mis hebben, natuurlijk... Zijn praktijk was om de hoek op de Badhuiskade 10 gevestigd, nu een Gemeentelijk monument. Boven de praktijk woonde de kunstenaar en theosoof Henri Verstijnen. In zijn atelier gebeurden rare dingen, dat kunt u binnenkort lezen in Geheim Den Haag. Vrijmetselaarstempels en andere esoterische monumenten in Den Haag rond 1900, een boekje dat K&WH in samenwerking met De Nieuwe Haagsche realiseert.

Goklust

Wat een geweldig onderwerp: kunst en gokken. Op het congres van de Nineteenth-Century Studies Association, dat van 3 tot 6 maart 2011 in Arizona (USA) plaatsvindt, wordt een panel over dit onderwerp georganiseerd. De call for papers luidt als volgt:

Writing on Baudelaire, Walter Benjamin presented the gambler as a heroic modern type, a mirror image of the industrial laborer in his mechanized actions, drudgery and eternally delayed wish fulfillment. In the nineteenth century, games of chance ceased to be the preserve of aristocratic society; as gambling became increasingly institutionalized it was also fetishized and pathologized. This panel invites papers that explore what purchase gambling ­ that singular experience of betting on chance ­ had on nineteenth-century visual culture. Contributions might engage visual representations of gambling, casino architecture and decor [K&WH: !], literary representations of artist-gamblers, speculation in the art market, or art-making and artistic careers as forms of gambling.

Wie durft? Meer informatie: Allison Morehead, morehead@queensu.ca.

Wereldtentoonstelling 1900

YouTube is inmiddels een rijke bron van beeldmateriaal over de periode rond 1900. Zo zijn er oude filmpjes van de Wereldtentoonstelling in Parijs in 1900 te vinden. Maar ook het kanaal van het Franse bedrijf LeMog 3d Reconstruction, dat begonnen is met een 3D reconstructie van de gebouwen aan de hand van overgebleven foto's. Bekijk hieronder bijvoorbeeld het paviljoen van Egypte (dubbelklik voor volledig beeld):

Wenen in de 19de eeuw

Op 16 en 17 september 2010 organiseert de Oostenrijkse Academie van Wetenschappen het congres 'Der eigentliche Mittelpunkt der Stadt'. Stadtleben und Residenz im Wien des 19. Jahrhunderts. Dit komt voort uit het onderzoeksprogramma naar de Wiener Hofburg en Europese residentievorming in de 19de eeuw. Het programma is hier te vinden.

Posterwedstrijd Haagse Waterlanders

Komend najaar vindt het project Huilen in Den Haag plaats. Het Haags Gemeentearchief en de Bibliotheek Den Haag organiseren een posterwedstrijd, waarvan de 40 beste inzendingen samen de tentoonstelling Haagse Waterlanders in De Affiche Galerij zullen vormen. Iedereen, amateur of professional, kan meedoen door een poster rond het thema te maken. Inzendingen kunnen tot 13 augustus 2010 bij het Haags Gemeentearchief worden ingeleverd. Meer informatie is te vinden op de website van het Gemeentearchief.

(Over) stripjes lezen

Wij zijn er vast van overtuigd dat de vele stripverhalen die we in de jaren '70 hebben gelezen, hebben bijgedragen aan onze latere interesse in archeologie en kunstgeschiedenis. Asterix en Cleopatra, Kuifje en de sigaren van de Farao, Suske en Wiske en de Dulle Griet, en vele andere albums met thema's als opgegraven schatten, geroofde of vervalste kunst. Jammer genoeg werd de omvangrijke stripverzameling van de familie Kroon in de jaren '90 door dieven aanzienlijk uitgedund. Maar nog steeds rekenen we het lezen van en over comics, manga's en graphic novels tot onze kunsthistorische praktijk. In dat kader dit bericht over een nieuw wetenschappelijk tijdschrift, dat bij Routledge verschijnt: The Journal of Graphic Novels and Comics. Het eerste nummer is kosteloos te downloaden via deze link.

Nieuws van SHIE

Er zijn al veel geweldige initiatieven uit de koker van de Stichting Haags Industrieel Erfgoed gekomen. Nu gaat de SHIE zich richten op een van de meest 'vergeten' en tegelijkertijd meest informatieve bronnen over het bedrijfsleven in Den Haag: het bedrijfsblad. Veel Haagse bedrijven hadden in de 19de en 20ste eeuw een eigen blad voor het personeel, dat huidige onderzoekers veel kan leren over de bedrijvigheid van Den Haag, de relatie tussen werknemer en werkgever, en het sociale aspect van het bedrijfsleven. Helaas zijn in het Gemeentearchief maar weinig bedrijfsbladen bewaard gebleven. De SHIE roept Hagenaars op om contact te zoeken, als zij nog beschikken over informatie over oude bedrijfsbladen of er nog een stapel van op zolder hebben liggen. Meer informatie is hier te vinden.
Ander nieuws: de Haage Hogeschool, HOVO en SHIE organiseren in het najaar van 2010 de cursus 'De economische geschiedenis van Den Haag, erfgoed en stedelijke politiek'. Meer informatie is te vinden op de website van de HOVO.

Haering Party 2010

[Oesters kraken is zwaar werk. Foto: K&WH]

Met veel plezier was K&WH weer te gast op de Haering Party voor relaties van drukkerij Koninklijke De Swart/uitgeverij De Nieuwe Haagsche. Typerend voor het bedrijf is dat ze haar relaties en personeel op elegante wijze bedankt voor de goede samenwerking en daarop niet beknibbelt onder het mom van de crisis. Er is immers harder, niet minder hard, gewerkt. Een impressie van de feestelijkheden gaven we vorig jaar. Daarom belichten we dit jaar liever de attentie, die we bij de uitgang kregen: Gewoon Vis.
Rond 1880 begon de firma Simonis een palingrokerij aan het Westeinde. De vraag naar paling was in die tijd groot: per dag ongeveer wat we nu per maand consumeren. De tweede generatie Simonis breidde het bedrijf uit met kramen op de markt op de Prinsegracht (later Herman Costerstraat). Halverwege de jaren '60 ontstond de winkel in de Markthof en in de jaren '80 volgden het filiaal te Scheveningen en het bijbehorende visrestaurant. In samenwerking met De Nieuwe Haagsche werd in 2010 het boekje Gewoon Vis ontwikkeld, dat informatie over vissoorten, bereidingstijden en voedingswaarden bevat, als ook een aantal vis- en schaaldierrecepten die je met het aanbod uit de Simonis winkel gemakkelijk zelf kunt bereiden.

Nieuwe directeur Meermanno

Leo Voogt wordt per 1 augustus 2010 opgevolgd als directeur van Museum Meermanno door Maartje de Haan, voorheen conservator van Museum Mesdag. Meermanno, museum van het boek, kende tot nu toe wat behoudend tentoonstellingsbeleid ten aanzien van boekdruk- en bindkunst, grafische vormgeving en papierproductie, dat voornamelijk gericht was op de grote Vriendenkring en het bestaande boekliefhebbende publiek van het museum. Zo werkte K&WH mee aan de tentoonstellingen Gesloten Boeken. De mooiste boekbanden van het Koninklijk Huis en Sierpapier uit de collectie Laurentius, maar werd ons tentoonstellingsvoorstel voor De bibliotheek van Harry Potter. Boeken over magie en geheime kennis van de Middeleeuwen tot heden (© K&WH) helaas afgewezen.

De Haan heeft bij Mesdag een zeer creatief publieksbeleid gevoerd, waarbij ze projecten als 'De Indische Zomer' en (binnenkort) 'Huilen in Den Haag' heeft gelanceerd. Ook organiseerde ze verrassende, tijdelijke tentoonstellingen over een breed scala aan onderwerpen, zodat de Mesdag collectie (waarin voornamelijk werk van de School van Barbizon en de Haagsche School) voor een breed publiek aantrekkelijk werd en de tuin van het museum voor Hagenaars zomers een plek van samenkomst werd. Bovendien gaf ze zowel startende als meer ervaren kunsthistorici een kans om als gastconservator een project te realiseren. Zo verzorgde K&WH in Museum Mesdag in 2007 aan de tentoonstelling over beeldend kunstenaar Henri Verstijnen (zie onderstaand blogbericht). We hopen dan ook, dat De Haan haar originele en inspirerende publieksbeleid bij Meermanno zal voortzetten, zodat een breder en jonger publiek kennis kan maken met de prachtige collectie van dit Haagsche museum.

[Foto's ontleend aan http://www.meermanno.nl/]

Familie Verstijnen

[Afb.: Engelbert Verstijnen met zijn vrouw, kinderen François, Henri en Theodora, en zijn schoondochters, de zusjes Kock. Collectie K&WH]

Al jaren doet K&WH onderzoek naar de geschiedenis van het geslacht Verstijnen, in bijzonder de artistiek-literaire generaties tussen 1885-1945. Zo verzorgden we in 2006 een tentoonstelling en monografie over beeldend kunstenaar en politiek karikaturist Henri Verstijnen (1882-1940) voor het Drents Museum en Museum Mesdag.
De genealogische wortels van het Rooms-katholieke geslacht Verstijnen liggen in het Brabantse Haaren, waar de familie van herenboeren zich in de 17de en 18de eeuw uitbreidde en een vaste plaats in de welgestelde burgerij veroverde. In de 19de eeuw trok een generatie ingenieurs naar de koloniën:

• Franciscus Verstijnen (1839-1910), landmeter en later chef van het kadaster in Nederlands-Indië,
• Engelbert Verstijnen (1849-1936), chef van het kadaster in Nederlands-Indië,
• Cees Verstijnen (1882-1944), werkbouwtuigkundig ingenieur, uitvinder en later directeur van de Enka kunstzijdefabriek.

De generatie van rond 1900 bewoog zich in een opmerkelijk sociaal netwerk, waarin de artistieke, literaire en intellectuele avant-garde samenkwam, als ook leden van utopische organisaties en levensbeschouwelijke genootschappen:

• Francois Verstijnen (1878-1949), notaris van Scheveningen en theosoof,
• Henri Verstijnen (1882-1940), beeldend kunstenaar, politiek karikaturist en theosoof,
• Theodora Verstijnen (1898-1988), leidster van een kindertehuis en dichteres,
• Elisabeth Verstijnen (1874-19xx), beeldhouwster.

De daaropvolgende generatie was politiek geengageerd voor, tijdens en kort na de Tweede Wereldoorlog:

• Jef Last (1898-1972), controversieel auteur en radicaal politiek activist,
• Eric Verstijnen (1910-1945), student Rechten te Leiden, karikaturist en verzetslid.

[Afb.: Eric Verstijnen ca. 1940. Collectie K&WH]
Nog in leven is Eric's zus, Madelon Verstijnen (geb. 1916, grootmoeder van Audrey Wagtberg Hansen van K&WH). Zij was studente Assyriologie te Leiden tijdens de Tweede Wereldoorlog. Ze reisde naar Parijs, om zich bij de verzetsgroep te voegen waartoe ook haar broer behoorde, maar werd na aankomst gearresteerd. Haar daaropvolgende ervaringen publiceerde ze in 1991 in Mijn oorlogskroniek; Met de ontsnapping Buchenwald-Colditz 15-21 april 1945. Dit bijzondere egodocument vormde recentelijk de basis voor de documentaire Ontsnapt van omroep RTV West, die hier online te beklijken is.
Oproep: Heeft u een van de genoemde Verstijnens gekend, of hierover nog informatie, foto's of correspondentie? Neem dan contact op met audrey@kroonwagtberghansen.nl.